Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ ΤΗΣ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ | ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ-ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ»
μια πρωτοφανής σε χρόνο εξαντλητική διάλεξη, ένας καταιγισμός παρουσίασης έργων, πολλά ερωτηματικά για την Εθνική Πινακοθήκη
+ μια πρόταση
+ ΣΧΟΛΙΑ
Το βράδυ της Πέμπτης 18 Φεβρουαρίου 2016, στο Πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο του 13ου Κύκλου των Διαλέξεων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων, που πραγματοποιεί το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, παρακολουθήσαμε μια πρωτοφανή σε χρόνο εξαντλητική διάλεξη. Οι ομιλητές Παναγιώτης Γραμματόπουλος και Χρήστος Πανουσάκης ξεκίνησαν με μια σεμνότητα επιδιώκοντας να παρουσιάσουν πολύ σύντομα τα σημαντικά τους έργα, που δήλωσαν ότι έχουν επιλέξει πολύ αυστηρά, για να καταλήξουν καθυστερημένα στην μελέτη για το υφιστάμενο κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης.
φωτό Γ. Αθανασόπουλος
Τελικά όμως ξόδεψαν τον περισσότερο χρόνο δείχνοντάς μας «κατά ριπάς» τον τεράστιο όγκο της δουλειάς τους. Ήταν κάτι πρωτοφανές και ομολογώ ότι δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω πόσα έργα, δημόσια και ιδιωτικά έχουν μελετήσει και με ποιο τρόπο τους ανατέθηκαν. Έργα που πολλά εξ αυτών, προσωπικά σαν επαγγελματίας αρχιτέκτονας δεν είχα ενημερωθεί ότι έπαιζαν στην αγορά. Βεβαίως έκτος από τους διαγωνισμούς που μας παρουσίασαν, πρόκειται προφανώς για μελετοκατασκευές. Για αυτό το θεσμικό εξάμβλωμα. Και μιλάμε για δημόσια έργα, πλανητάρια, σχολεία, φυλακές, αθλητικά κέντρα, θρησκευτικά κτίρια, στάδια, κτίρια πολιτισμού, που είναι προφανές ότι κανονικά αποτελούν αντικείμενα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Μια παρουσίαση με πάρα πολλές δουλειές, με έναν έντονο μεταμοντερνιστικό λεξιλόγιο που πραγματικά μας κούρασε αφήνοντάς μας για το τέλος την παρουσίαση για την ανάπλαση του κτιρίου της Εθνικής Πινακοθήκης, ενός έργου που εξελίσσεται.
Παρουσίασαν την νεότερη προμελέτη για την επέκταση που είχε ανατεθεί το 2002 στους Παύλο Μυλωνά και Δημήτρη Φατούρο, που εγκρίθηκε από όλους τους φορείς και τελικά θεσμοθετήθηκε με ΦΕΚ. Η ιδέα της μελέτης αυτής είχε σαν αρχή το ότι δεν αγγίζουμε καθόλου τα υφιστάμενα κτίρια και προσθέτουμε ένα νέο κλιμακοστάσιο δίπλα στο μπροστινό κτίριο για να πάμε στο νέο υπόγειο και άλλο ένα κατακόρυφο ανεξάρτητο καινούργιο κλιμακοστάσιο που συνδέεται με το μακρύ κτίριο. Δύο ανεξάρτητα νέα στοιχεία που δεν ακουμπάνε το παλιό, με παράλληλη προσθήκη ενός ακόμη ορόφου.
Οι νέοι μελετητές συνεργαζόμενοι με το γραφείο μελετών "Δ.Βασιλόπουλος & Συνεργατες" αναλαμβάνουν το 2008 με τις διαδικασίες του 3316, να συνεχίσουν αυτή την προμελέτη και να πραγματοποιήσουν την οριστική μελέτη και την μελέτη εφαρμογής. Διατύπωσαν όμως αδυναμίες στην προμελέτη σε σχέση με τις κατακόρυφες κινήσεις και τις απαιτήσεις της πυρασφάλειας και κατηγορηματικά δήλωσαν ότι: «είπαμε εδώ το μεγάλο όχι και την συγκεκριμένη μελέτη δεν θα την πραγματοποιήσουμε!» Αποφάσισαν παρ ότι πιεσμένοι χρονικά λόγω ΕΣΠΑ, να αλλάξουν αυτή την λύση κάνοντας μια δική τους πρόταση.
Χωροθέτησαν τις κατακόρυφες κινήσεις, με κλίμακες, ανελκυστήρες και ράμπες, μπροστά στο μακρύ κτίριο καλύπτοντας όλο σχεδόν το μήκος του, εντάσσοντας μια νέα κατασκευή προστατευμένη με υαλοστάσια, και κάνοντας παράλληλα και την επέκταση του υπογείου διπλασιάζοντας ταυτόχρονα το συνολικό εμβαδόν του κτιρίου.
Το αποτέλεσμα αυτής της επίσης μακρόχρονης δεύτερης παρουσίασης της διάλεξης ήταν να εξαντληθούν τα χρονικά περιθώρια διάθεσης της αίθουσας για να γίνει οποιαδήποτε ουσιαστική συζήτηση, προκαλώντας ένα αίσθημα δυσαρέσκειας στους παρευρισκόμενους που αποχωρώντας βιαστικά συνέχισαν την συζήτηση σε πηγαδάκια εκτός του κτιρίου.
Στο τέλος ο Γιάννης ο Κίζης, συνεργάτης στο παρελθόν των ομιλητών, είπε ότι «Το δεύτερο κομμάτι της διάλεξης δείχνει την ωρίμανση μιας τεράστιας θητείας από όλα τα έργα που είδαμε. Νομίζω ότι σε όλους είναι φανερή αυτή η εναλλαγή των επιπέδων και η κατάληξη σε ένα ώριμο έργο».
Και ο Δημήτρης Αντωνακάκης πρόλαβε να τονίσει:
"Έχετε κάνει τόση δουλειά που κανένας δεν μπορεί να βάλει το ένα πράγμα δίπλα στο άλλο, είναι τόσο πολλά τα έργα που δείξατε που μένει κανένας άναυδος. Αν θέλατε συζήτηση για την Πινακοθήκη νομίζω ότι κάνατε μια πολύ λάθος επιλογή. Πρέπει να το πω αυτό.
Αυτό το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης που σας απασχόλησε τόσο πολύ έχει μεγάλη ιστορία και φτάνει και σε μια ώριμη στιγμή της δουλειά σας. Θα έπρεπε λοιπόν να παρουσιαστεί μόνο του ή τουλάχιστον με πολύ λίγα πράγματα πριν, γιατί αλλιώς αυτή την στιγμή μένει ένα μεγάλο κενό συζήτησης σε σχέση με αυτό που υπήρχε, το οποίο παρουσιάσατε με ένα τρόπο θα έλεγα όχι ιδιαίτερα συμπαθή, μη γνωρίζοντας βεβαίως πολλά πράγματα, που είναι φυσικό να μην τα ξέρετε από την ιστορία του.
Γιατί το κτίριο αυτό έχει μια ιστορία. Είχε μια ιστορία. Και η ιστορία αυτή συνυπάρχει με τους ανθρώπους που ζουν ακόμη, και που το έκαναν, που το σχεδίασαν…
Εγώ προσωπικά είχα δουλέψει ως συνεργάτης βοηθός του Φατούρου και του Μυλωνά για την δεύτερη πρόταση.
Νομίζω ότι ο τρόπος που επεμβαίνουμε στα υπάρχοντα κτίρια, και έχω και προσωπική βέβαια εμπειρία, κακή, από αυτές τις επεμβάσεις, όταν τα κτίρια αυτά έχουν μια ιστορία, γιατί πολλά κτίρια και από αυτά που σχεδιάζουμε όλοι εμείς, είναι κτίρια που σχεδιάζουμε μέσα στην επαγγελματική δραστηριότητα και δεν προφταίνει κανείς να κάνει πολλά πράγματα. Προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες που του προτείνονται από το ιδιοκτήτη, πολλά από αυτά μπορούν να υποστούν παρεμβάσεις χωρίς να γίνει ιδιαίτερη συζήτηση για αυτά.
Όμως υπάρχουν ορισμένα κτίρια που έχουν σημαδέψει την ελληνική αρχιτεκτονική. Αυτά τα κτήρια πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με ένα σεβασμό, ο οποίος δεν αρκείται στο να σεβόμαστε τα κτίρια, αλλά επεκτείνεται και στους ανθρώπους που τα έχουν κάνει όταν ζουν
Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι άνθρωποι τότε θα μπορούσε να πει κάνεις: Τι να κάνουμε, χάθηκαν ας κάνουμε τώρα εμείς αυτό που μπορούμε. Αυτή είναι η μόνη μου επιφύλαξη σε αυτά που είπατε αυτή την στιγμή γιατί αν θέλετε να συζητήσουμε και να κριτικάρουμε αυτή την παρέμβαση εγώ θα είχα πολλά ενδεχομένως πράγματα να πω, όπως και πολλοί άλλοι, ίσως, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσα σε πέντε λεπτά που [έχουμε αυτή την στιγμή, ούτε μετρά μετά από αυτόν τον καταιγισμό παρουσίασης των έργων.
Δηλαδή τελικά θα μπορούσε ο Φατούρος να είναι σύμβουλος"
Έτσι έκλεισε αυτή η βραδυά.
Πρωσωπικά θα ήθελα να θυμίζω, την παλαιότερη σχετική αρθρογραφία του Τάσου Μπίρη, στην εφημερίδα Καθημερινή την Κυριακή, 10 Ιουλίου 2011, και των τοποθετήσεων των μελετητών και του αρχιτέκτονα Ν. Χαρκιολάκη διευθυντή τότε Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, που ακολούθησαν. Θυμόμαστε ότι απαντώντας στον Τάσο Μπίρη παρέμειναν στην εμμονή της τήρησης των γραφειοκρατικών διαδικασιών και την παράθεση διεθνών παραδειγμάτων επεμβάσεων, αποσιωπώντας την ουσία του προβλήματος που είναι η πρέπουσα δεοντολογία που σέβεται την ανθρώπινη δημιουργία και σκοπίμως δεν σχολιάστηκε.
Έτσι μέσα από προσωπικούς προβληματισμούς και ιδιωτικές συζητήσεις που ακολούθησαν μετά την διάλεξη τίθενται και πάλι μια σειρά από εκτιμήσεις, ερωτήματα και μια πρόταση που παραθέτω στην συνέχεια:
- Αφού κατά την περίοδο υλοποίησης της προμελέτης από τους Μυλωνά και Φατούρο είχαν πραγματοποιηθεί αμέτρητες συζητήσεις με την υπηρεσία, γιατί όταν στη συνέχεια διαπιστώθηκαν αυτές οι αδυναμίες δεν τους κάλεσαν να τους ενημερώσουν για να ακούσουν τις προτάσεις τους; Άλλωστε η προμελέτη για κάθε μελετητή επιδέχεται πάντα ανατροπές και βελτιώσεις.
- Τυπικά η ενημέρωση ήταν υποχρέωση της υπηρεσίας και της Πινακοθήκης. Είναι δεδομένο όμως ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν είναι ευαισθητοποιημένος σε τέτοιου είδους κινήσεις. Αυτό είναι γνωστό.
- Αλλά και Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, ευαισθητοποιημένη σε θέματα δημιουργίας δεν ανταποκρίθηκε σε μια τέτοια αναγκαία πρωτοβουλία.
- Δεν επιτρέπεται όμως, δύο αρχιτέκτονες απόφοιτοι ελληνικών πολυτεχνείων να μην έχουν τη ευαισθησία να σηκώσουν το τηλέφωνο και να πάρουν τον Μίμη τον Φατούρο που είναι ο Δάσκαλος, ο πρύτανης, που είναι αυτός που είναι, αυτή η μεγάλη σύγχρονη προσωπικότητα της ελληνικής αρχιτεκτονικής, και να του πουν ότι έχουμε αυτή την άποψη, έστω και αν επιμείνουν μέχρις εσχάτων στην λύση τους, αλλά τουλάχιστον να βάλουν στο παιχνίδι, να σεβαστούν στην ουσία τον άνθρωπο που γέννησε μαζί με τον Μυλωνά αυτό το κτίριο και να διαφυλάξουν την αξιοπρέπειά τους. Και είναι γνωστό ότι ο Φατούρος έμαθε τελικά από τρίτους, ότι η ανάθεση έγινε σε αυτό το γραφείο και όχι από τους ίδιους τους μελετητές.
- Είναι επίσης γνωστό ότι ο Αλέξανδρος Τομπάζης ο οποίος συμμετείχε στην διατύπωση των προτάσεων, ζήτησε αμέσως από τον Φατούρο να μπει στην ομάδα σαν σύμβουλος, που βέβαια ο ίδιος δεν αποδέχθηκε περιμένοντας να βγουν τα αποτελέσματα και ελπίζοντας προφανώς να παρακολουθήσει τις εξελίξεις.
- Εν κατακλείδι για να είμαι απόλυτα σαφής το θέμα δεν είναι η ανάγκη ανάπλασης και επέκτασης της Πινακοθήκης που είναι θεμιτή. Το θέμα είναι δεοντολογικό και έχει να κάνει με τον σεβασμό της ανθρώπινης δημιουργίας που διαρκώς τα τελευταία χρόνια καταπατάται και υφίσταται όλο και περισσότερο ασεβείς και αναπάντεχες επιθέσεις.
Και το κυριότερο είναι τελικά το αίσθημα απαξίωσης και ψυχικής καταπόνησης των μελετητών που βλέπουν να αγνοούνται και να κατασπαράσσεται η δημιουργία τους, που συχνά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και συνέχεια της ψυχικής και σωματικής τους υπόστασης.
Είναι τελικά λυπηρό που δεν μπόρεσε να γίνει μια εκτεταμένη συζήτηση μετά από αυτή την διάλεξη για ένα τόσο πολύ ουσιαστικό θέμα και πιστεύω ότι το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, που στεγάζεται τώρα στο υπόγειο γραφείο που ευγενικά τους προσέφερε ο Μίμης Φατούρος, επί της οδού Κόδρου, εκεί όπου εργαζόταν όταν ερχόταν στην Αθήνα, πρέπει να ευαισθητοποιηθεί και να αναλάβει μια νέα πρωτοβουλία. Να οργανώσει μια δημόσια συζήτηση σχετικά με το τι ακριβώς γίνεται τα τελευταία χρόνια με τα κτίρια και ιδιαίτερα εκείνα μάλιστα που έχουν ένα ιστορικό χαρακτήρα, τα οποία δέχονται κάποιες αναπλάσεις ή κάποιους εκσυγχρονισμούς σε σχέση με τους προηγούμενους μελετητές.
Παρά το γεγονός ότι η μελέτη χαρακτηρίστηκε ως "μια ωρίμανση μιας τεράστιας θητείας", εν τούτοις στο πλαίσιο μιας δεοντολογίας χρειάζεται να ευαισθητοποιηθεί η δημόσια διοίκηση αλλά και το ΚΑΣ και το Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων, μαζί με τις αρχιτεκτονικές επιτροπές καθώς και όλοι ανεξαιρέτως οι μελετητές. Να σεβαστούμε τελικά τους εαυτούς μας.
Το θέμα είναι αξιακό και χρήζει πιθανόν και μιας θεσμικής ρύθμισης στο πλαίσιο των περί πνευματικής ιδιοκτησίας που έχουμε ξεχάσει παντελώς σε αυτή την χώρα.
+ΣΧΟΛΙΑ
Με ικανοποίηση διαπιστώνω ότι η ανάρτηση αυτή, φαίνεται να ανοίγει ένα διάλογο για μια σειρά από θέματα που αξίζει τον κόπο να συζητηθούν. Ξεκινώ άμεσα και παραθέτω τα κείμενα που ήδη έλαβα και ελπίζω να υπάρχει συνέχεια.
1.
Την Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου έλαβα από τους Παναγιώτη Γραμματόπουλος, και Χρήστο Πανουσάκη email στο οποίο επισυνάπτεται η ακόλουθη επιστολή που σπεύδω να την δημοσιεύσω
Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΜΙΑΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Συνάδελφε Τριανταφύλλου
Με απίστευτη έκπληξη έπεσε στην αντίληψή μας η επιθετικότατη αναφορά σου, σε σχέση με την παρουσίαση του έργου μας στο Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, την 18 Φεβρουαρίου 2016. Εάν θεωρείς το blog σου χώρο ελεύθερης παρουσίασης απόψεων, αναμένουμε να δημοσιεύσεις άμεσα, και στο σύνολό της, την παρούσα απάντησή μας:
1. Η «εξαντλητική» διάλεξη μας διήρκησε 90 λεπτά, διάρκεια μεγάλη μεν, λογική δε, για μια διπλή παρουσίαση: Το έργο μιας 25ετίας, με παρουσίαση ακριβώς 30 μελετών, και επιπρόσθετα η παρουσίαση του επίκαιρου έργου της Εθνικής Πινακοθήκης. Είναι λόγος αυτός για τέτοια επίθεση?
2. Την ειρωνική αναφορά σου στον «τεράστιο όγκο» της δουλειάς μας δεν την σχολιάζουμε. Σχολιάζουμε όμως τον απαράδεκτο υπαινιγμό σου, για τον τρόπο ανάληψης των μελετών αυτών. Η ανάληψη τους, για τα μεν έργα Δημοσίου - την ύπαρξη των οποίων κατά δήλωση σου αγνοούσες - έγινε προφανώς με νόμιμες και μάλιστα ανταγωνιστικές διαδικασίες, για τα δε ιδιωτικά, πιστεύεις ότι σου οφείλουμε οποιαδήποτε εξήγηση?
3. Περί μελετο-κατασκευής και αρχιτεκτονικών διαγωνισμών: Η θέση μας υπέρ των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών είναι προφανής από τις πολυάριθμες σχετικές συμμετοχές και διακρίσεις μας, η παρουσίαση των οποίων μάλιστα σε κούρασε τόσο πολύ…!!! Η προτίμηση όλων μας στον θεσμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και η όποια κριτική του συστήματος της μελετο-κατασκευής, τι σχέση έχουν με την ποιότητα της δουλειάς μας?
4. Περί Εθνικής Πινακοθήκης:Πολλά τα σχόλια σου, άσχετα όμως, και «για την ταμπακιέρα» σιωπή…!
Τα ουσιαστικά ερωτήματα είναι:
Οι αρχικοί δημιουργοί είχαν υποβάλλει επωνύμως, όχι απλές συμβουλές, αλλά, με απευθείας ανάθεση, συγκεκριμένη προμελέτη. Την προμελέτη αυτή εμείς την παρουσιάσαμε. Εσύ εσκεμμένα την απέκρυψες. Το ερώτημα είναι: Άξιζε να εφαρμοστεί η προμελέτη αυτή, ή όχι ?
Με την δική μας πρόταση, ως υπευθύνων μελετητών της νέας φάσης του έργου, κέρδισε η Αθήνα ένα καλύτερο έργο, ή όχι?
Ένα αρχικό αρχιτεκτονικό έργο παραμένει πάντα μια σεβαστή αρχιτεκτονική δημιουργία. Η όποια επέκταση του και η ικανοποίηση ενός νέου κτιριολογικού προγράμματος, δεν αποτελούν νέο αρχιτεκτονικό έργο, άξιο του ίδιου σεβασμού, ως νέα αρχιτεκτονική δημιουργία?
Τα ουσιαστικά αυτά ερωτήματα εμείς θεωρούμε ότι με την μελέτη μας για την Νέα Εθνική Πινακοθήκη του 21ου αιώνα έχουν απαντηθεί.
Παναγιώτης Γραμματόπουλος, Χρήστος Πανουσάκης
2.
Την ίδια μέρα, λίγο αργότερα έλαβα το ακόλουθο email από τον Γιάννη Κίζη:
Αγαπητέ μου Γιώργο,
Έχεις φτιάξει με πολύ μεράκι ένα blog που σιγά σιγά εξελίσσεται σε τόπο ενημέρωσης και δημιουργικού διαλόγου για την Αρχιτεκτονική (και όχι μόνον) μεταξύ των συναδέλφων. Έχεις κατά καιρούς προβάλει θέματα που ενδιαφέρουν όλους μας με τρόπο που βοήθησε την ευαισθητοποίηση και την συμμετοχή πολύ πιο πέρα από την απλή ενημέρωση. Η ακούραστη παρακολούθηση των πραγμάτων, το επικοινωνιακό σου χάρισμα και η θετική αύρα των παρεμβάσεών σου σε έχουν επανειλημμένα φέρει στο επίκεντρο της φιλικής συζήτησης, ανεπηρέαστης από μικρότητες. Με όλη αυτή την δραστηριότητά σου δεδομένη και επαινετέα, αντιλαμβάνεσαι ότι εσύ ο ίδιος ανεβάζεις τον πήχυ ψηλά. Και καλά κάνεις, αρκεί να συνειδητοποιείς την ευθύνη που επωμίζεσαι, όταν το blog σου τείνει να γίνει ένα δημοφιλές forum.
Δεν θάπρεπε, επομένως, να μας ξαφνιάσεις δυσάρεστα με την μονομέρεια της τοποθέτησής σου για κάποια δήθεν “σκοτεινή πλευρά της διάλεξης” των συναδέλφων Παναγιώτη Γραμματόπουλου και Χρήστου Πανουσάκη. Μα ακόμα κι αυτός ο τίτλος, που έδωσες στο δημοσίευμά σου, είναι τουλάχιστον προσβλητικός για ομιλητές που επελέγησαν από το ΕΙΑ, το μοναδικό σε πρωτοβουλίες αρχιτεκτονικού πολιτισμού Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, που και σένα, ανάμεσα σε εκλεκτούς συναδέλφους, έχει τιμήσει, καλώντας σε να μιλήσεις. Αρχίζω λοιπόν το διάλογο, ελπίζοντας ότι θα ακολουθήσουν και άλλες παρεμβάσεις, που θα πρέπει, όπως και την προκείμενη, να προβάλεις, χάριν μιας δημιουργικής συζήτησης, που για λόγους οργανωτικούς δεν κατέστη δυνατό να γίνει στην αίθουσα.
Θα αντιπαρέλθω την αναφορά σου στον έπαινό μου για την οριστική μελέτη της Εθνικής Πινακοθήκης, τον οποίο συνέδεσες με την ιδιότητα “συνεργάτη στο παρελθόν των ομιλητών”, υπαινισσόμενος ότι η κρίση μου ήταν επηρεασμένη: στα πολλά χρόνια της φιλίας μας έχεις διαπιστώσει ότι σε κανένα δεν έχω χαρισθεί. Θα προχωρήσω σε τέσσερα θέματα, που τα θεωρώ ουσιαστικά και σοβαρά, με γενικώτερο ενδιαφέρον, ανάμεσα στα πολλά άλλα που θίγεις και που θα άξιζε επίσης να συζητηθούν.
1. ΜΕΛΕΤΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ. Ορθώς, ορθώτατα τις χαρακτηρίζεις ως “το θεσμικό εξάμβλωμα” που θα έπρεπε να είχε εκχωρήσει το θεματολόγιό του σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, εδώ και χρόνια. Ποιός αντιδρούσε; μα, νομίζω, το πλέγμα συμφερόντων μεταξύ κρατικών μηχανικών-επιβλεπόντων και εργολάβων. Η πρόσφατη νομοθεσία, επιτέλους, κατοχύρωσε την απαραίτητη διεξαγωγή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για μείζονος σημασίας έργα, αλλά ποιός ξέρει τι παραθυράκια θα βρουν οι επιτήδειοι σ’ αυτόν τον τόπο της διαπλοκής; Ας μή ξεχνάμε, όμως, αυτό που γνωρίζουμε όλοι: σε μελετοκατασκευές δούλεψαν σχεδόν όλα τα αρχιτεκτονικά γραφεία της χώρας επί μία τριακονταετία· και το κύριο επιχείρημα των θιασωτών του συστήματος ήταν ότι έδινε δουλειά σε πολλαπλάσιους μελετητές από αυτούς που τελικά αναλάμβαναν τη μελέτη. Είναι δυνατόν σήμερα να καταλογισθεί ευθύνη στους συναδέλφους, όταν τα θεσμικά μας όργανα δεν αντέδρασαν όσο έπρεπε και όταν έπρεπε κατά του συστήματος των μελετοκατασκευών;
2. ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ. Γράφεις: η πρόταση της προμελέτης Μυλωνά - Φατούρου προσθέτει “δύο νέα στοιχεία που δεν ακουμπάνε το παλιό, με παράλληλη προσθήκη ενός ακόμη ορόφου”. Γιατί δεν την έδειξες στο blog σου; θα μπορούσαν έτσι όλοι να διαπιστώσουν τις αδυναμίες της· και να συνειδητοποιήσουν ότι η “βεβήλωση” ενός αξιόλογου κτιρίου, διατηρητέου, μάλλον επέρχεται με την παράθεση άτεχνων και αμήχανων κυλίνδρων κλιμακοστασίων εμπρός του, παρά με την παρεμβολή μιας ήρεμης ημιδιάφανης οθόνης, που λύνει τα λειτουργικά προβλήματα και προσφέρει στο κοινό, επισκέπτες και διαβάτες, τη μέθεξη με το έργο και την πόλη! Μια λύση, που όπως είπαν και οι συντάκτες της, που είχαν το θάρρος να την προτείνουν, δεν είναι πρωτοφανής στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, αλλά είναι δόκιμη. Και ευτυχώς που έγινε αποδεκτή από τους αρμόδιους φορείς, που προχώρησαν και στη θεσμική κατοχύρωσή της, διορθώνοντας τα ημαρτημένα της παλιότερης έγκρισης της προμελέτης. Θα έπρεπε να παρουσιάσεις συγκριτικά και την παλιά και τη νέα μελέτη, για μια πραγματική αξιολόγηση. Εσύ, όμως, Γιώργο μου, απέφυγες να μιλήσεις για την ουσία του έργου· στα λίγα που έγραψες δεν βρήκες λόγια για την ποιότητά του και για το αστικό γεγονός που θα εμπλουτίσει την Αθήνα. Μα μόνον η ουσιαστική και πλήρης επιχειρημάτων κριτική θα μπορούσε να οδηγήσει σε συμπεράσματα. Εσύ, χωρίς να κρίνεις το έργο που εκτελείται, το αναθεματίζεις ως δήθεν βέβηλο και ασεβές.
3. ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ. Γιατί λοιπόν οι νέοι μελετητές δεν μπόρεσαν “να σηκώσουν το τηλέφωνο και να πάρουν τον Μίμη τον Φατούρο που είναι ο Δάσκαλος, ο πρύτανης, που είναι αυτός που είναι, αυτή η μεγάλη σύγχρονη προσωπικότητα της ελληνικής αρχιτεκτονικής”; Μα όταν αυτός ο δάσκαλος δεν είχε κατορθώσει να καθοδηγήσει τους συντάκτες της ατυχούς προμελέτης, την οποία συνυπέγραψε, με ποιό θάρρος, με ποιές ελπίδες κατανόησης, οι κατά πολύ νεώτεροι, ―όχι όμως μαθητές του, είχαν τους δικούς τους δασκάλους στο Μετσόβιο―, θα του ...τηλεφωνούσαν, για να εισηγηθούν την άρση των συνθετικών λαθών και των μορφικών αμηχανιών της προμελέτης του και να τον έχουν αρωγό και σύμβουλο;
4. ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΤΗΤΟΡΑ. Φοβάμαι ότι εγκλωβιζόμαστε σε μια επαρχιακού τύπου συζήτηση για ελάσσονος σημασίας θέματα, παρασυρόμαστε στο λιβανωτό ιερών τεράτων μιας εποχής που έδωσε ό,τι είχε να δώσει, εδώ και μισόν αιώνα και βάλε, εμποδιζόμαστε να πάμε μπροστά, ν’ ακολουθήσουμε τη διεθνή εξέλιξη, παγιδεύουμε τις νεώτερες γενιές με τις ιδεοληψίες μας. Κι αυτό το κάνουμε, δυστυχώς, με δύο μέτρα και πολλαπλά σταθμά: άλλα για το ΦΙΞ της Συγγρού, άλλα για τη μεσοπολεμική πολυκατοικία της COCOMAT στο Κολωνάκι, άλλα για την Πινακοθήκη. Τί θα πούμε, λοιπόν, αύριο, για τα ΞΕΝΙΑ, των οποίων ο φέρων οργανισμός εξεμέτρησε τον βίον του, τί για το ΜΟΝΤ PARNÈS, του οποίου δεν έχουμε δεί τη μετεξέλιξη, τί για το HILTON, στου οποίου τα νώτα προστέθηκε μια ετερόκλητη ουρίτσα; Ας μη γελιόμαστε. Ο αρχιτέκτων, ο κάθε αρχιτέκτων, παραδίδει το έργο του στην Κοινωνία και στην Ιστορία. Οι κοινωνίες και οι ιστορικές συγκυρίες εκάστοτε το κρίνουν, το διαφυλάττουν, το τροποποιούν, ή το αντικαθιστούν· πάντοτε: στην Αρχαιότητα, στο Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση, στον Ακαδημαϊσμό, στο Μοντερνισμό. Ουδέποτε το εθεώρησαν“αναπόσπαστο μέρος και συνέχεια της ψυχικής και σωματικής υπόστασης” του δημιουργού του. Ας συνηθίσουν οι αρχιτέκτονες στο γεγονός ότι δεν είναι οι ιδιοκτήτες του έργου τους, ας αρκεσθούν στην πατρότητά του, χωρίς να εγγράφουν υποχρεώσεις για τις επόμενες γενιές: αυτές θα δράσουν με τα δικά τους κριτήρια και θα σεβαστούν την Ιστορία, όσο αυτή θα τους μιλά και θα τους συγκινεί. Και μή ξεχνάμε: άλλοι οι κτήτορες, που συνήθως εγγράφονται στην Ιστορία, κι άλλοι οι μαΐστορες, που σε εξαιρετικές περιπτώσεις μόνον, αναγράφηκαν στις κτητορικές επιγραφές.
με τα ειλικρινή μου αισθήματα,
Γιάννης Κίζης.
3.
Την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου ο Διονύσης Βασιλόπουλος, συνεργάτης του γραφείου "Αρχιτεκτονική ΕΠΕ | Γραμματόπουλος Πανουσάκης" στην μελέτη της Εθνικής Πινακοθήκης, έστειλε το ακόλουθο κείμενο με τίτλο:
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ
Συνάδελφε Γιώργο Τριανταφύλλου, (ελπίζω να μου επιτρέπεις τον ενικό)
Θα προτιμούσα, να επικοινωνούσαμε υπό άλλες συνθήκες, σχολιάζοντας την ζοφερή αρχιτεκτονική πραγματικότητα, δίνοντας προτάσεις (π.χ. για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς – είχα κάνει παλαιότερα δημοσίευση στο περιοδικό " BUILDINGS, 2/1992"). Δυστυχώς όμως, εγκαινιάζω την επικοινωνία μας λόγω του εκτενούς σου σχόλιου - δυσάρεστη έκπληξη, αναφορικά με την διάλεξη – παρουσίαση του γραφείου των συναδέλφων Π.Γραμματόπουλου και Χ.Πανουσάκη στο Πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων την Πέμπτη 18/02/2016. Η μακροχρόνια φιλία και επαγγελματική συνεργασία με τους συγκεκριμένους συναδέλφους , δεν μου επιτρέπει να αφήσω το κείμενο αυτό ασχολίαστο, πολύ περισσότερο που θίγει εμμέσως και εμένα, δεδομένου ότι έχουμε μακροχρόνια συνεργασία με τους παραπάνω συναδέλφους, σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς (με αρκετές διακρίσεις), που παρουσιάστηκαν μάλιστα στην συγκεκριμένη διάλεξη, αλλά και ειδικότερα λόγω της συνεργασίας μας στην μελέτη της Εθνικής Πινακοθήκης.
Από το κείμενο αυτό, είναι προφανές ότι, προκειμένου να επιχειρηματολογήσεις αρνητικά, για την μελέτη της Εθνικής Πινακοθήκης , που εκπόνησε το γραφείο των συναδέλφων, σε συνεργασία με το δικό μου (άρα και η κριτική σου , προφανώς αφορά και τη δική μου συμμετοχή), προκαταλαμβάνεις τους αναγνώστες του blog, απαξιώνοντας και το τμήμα της διάλεξης, που αφορούσε την γενικότερη παρουσίαση του γραφείου. Νομίζω αυτός ο σχολιασμός, σε εκθέτει ανεπανόρθωτα. Έτσι ο υπέρτιτλος
Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ ΤΗΣ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ | ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ-ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ»
μια πρωτοφανής σε χρόνο εξαντλητική διάλεξη, ένας καταιγισμός παρουσίασης έργων, πολλά ερωτηματικά για την Εθνική Πινακοθήκη
είναι κακόβουλος, δείχνει αν μη τι άλλο εμπάθεια και (δυστυχώς) ζήλεια. Έτσι σταχυολογώντας, τα σχόλια σου, για την παρουσίαση του γραφείου των συναδέλφων, έχουμε :
1. Η διάλεξη ήταν εξαντλητική(!)
2. Δεν συνειδητοποίησες πόσα έργα (δημόσια και ιδιωτικά) έχουν μελετήσει οι δύο συνάδελφοι. Γιατί;
3. Δεν είχες ενημερωθεί προσωπικά (;) σαν επαγγελματίας αρχιτέκτονας
4. Καταλήγεις στο συμπέρασμα, ότι προφανώς πολλές μελέτες γίνανε με διαγωνισμό μελέτη – κατασκευή, «αυτό το θεσμικό εξάμβλωμα», άρα τι; Δεν θα έπρεπε να εμφανιστούν αυτές οι μελέτες στη παρουσίαση; Να καούν στο πυρ το εξώτερο; Αλήθεια εσύ δεν έχεις συμμετάσχει σε μελετοκατασκευή;
5. Μπερδεύεις πολλά θέματα, που όντως γίνανε με αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς (και βραβευθήκανε), με άλλα, συλλήβδην στην γενικότερη απαξίωση.
6. Αναφέρεις για «Έντονο μεταμοντερνίστικο λεξιλόγιο, που πραγματικά σας κούρασε»(!)
Είναι κρίμα λοιπόν, το blog σου, να παρασύρεται σε τέτοιες θέσεις. Και τώρα στην ουσία του ζητήματος. Καταρχήν δεν μπορούμε να απολογηθούμε εκ μέρους της Πολιτείας, αν αυτή δεν μπορεί να αναθέσει στους αρχικούς μελετητές την ολοκλήρωση της επέκτασης της Πινακοθήκης, ή αν αυτοί δεν εκδηλώνουν ενδιαφέρον, με βάση τη ισχύουσα νομοθεσία.
Πιστεύεις ειλικρινά, με αυτά που είδες στην παρουσίαση, της μελέτης, ότι η μελέτη μας δεν σεβάστηκε το υπάρχον κτίριο; Πιστεύεις ειλικρινά ότι η πρόταση μας, δεν αναβαθμίζει σημαντικά την Πινακοθήκη; Αν απαντήσεις αρνητικά, δικαίωμα σου, αλλά τίθεσαι και εσύ σε δημόσια κριτική. Δηλαδή μήπως η Πινακοθήκη, θα πρέπει να μείνει ως έχει, χωρίς καμία επέμβαση, καμία προσθήκη; Αυτό όμως είναι διαφορετικό θέμα. Αν η Πινακοθήκη πρέπει να εκσυγχρονιστεί, να επεκταθεί, να επισκευαστεί, να εκφράσει τελικά και τον 21ο αιώνα, σεβόμενη διακριτά το παρελθόν της, κάπως και κάποτε πρέπει να γίνει. Είτε είμαστε εμείς μελετητές, είτε κάποιος άλλος (από την στιγμή που κατά τα φαινόμενα δεν μπορούν να είναι οι αρχικοί μελετητές). Πιστεύεις τελικά ότι εμείς δεν αγαπήσαμε το έργο; Δεν βιώσαμε την ένταση της μελέτης, αλλά και την ευθύνη της ενασχόλησης με το συγκεκριμένο κτίριο; Η μελέτη μας αναβαθμίζει ή υποβαθμίζει την Πινακοθήκη; Σεβάστηκε το υπάρχον κτίριο ναι ή όχι; Το ΚΑΣ, δεν γνωμοδότησε θετικά μετά επαίνων και δεν ενέκρινε την συγκεκριμένη μελέτη;
Όσον αφορά τώρα τον καθηγητή Δ.Φατούρο, από που προκύπτει ότι εμείς δεν τον σεβαστήκαμε; Νομίζω ότι αδικείτε (εκτός από εμάς) και τον κο Δ.Φατούρο, με την στάση σου. Οι δάσκαλοι (όπως και οι γονείς) προετοιμάζουν τους μαθητές (και τα παιδιά τους) , να γίνουν ανεξάρτητοι και καλύτεροι από αυτούς. Χαίρονται με τις επιτυχίες τους. Κυρίως όμως τους παραχωρούν χώρο και χρόνο, κάτι που αυτοί είχαν σε υπερθετικό βαθμό. Τι θα πρέπει να πεις σε ένα τελειόφοιτο Αρχιτεκτονικής σήμερα; Πότε θα έχει αυτός τις ευκαιρίες του;
Εμείς εκφράζουμε σε κάθε ευκαιρία τον σεβασμό μας, προς τον καθηγητή Δ. Φατούρο, παρότι δυστυχώς, δεν τον είχαμε δάσκαλο (λόγω Ε.Μ.Π.) και αποτελεί τιμή μας, που ασχοληθήκαμε με την συγκεκριμένη μελέτη. Δεν θα έπρεπε, δηλαδή, να εκφράσουμε την άποψη μας, ακόμη και αν είναι σωστή; Θα έπρεπε να αδιαφορήσουμε για τα προβλήματα που επισημάναμε; Δεν θα έπρεπε να δώσουμε λύσεις που να αναβαθμίζουν το τελικό κτίριο; Δηλαδή ο δάσκαλος (και μάλιστα ο συγκεκριμένος) θα έρχονταν να στερήσει από εμάς την ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Αυτό δηλαδή που πίστευε και αγωνίστηκε. Νομίζω με αυτή τη πρόταση εσύ δεν τον σέβεσαι και τον μειώνεις.
Είναι διαφορετικό όμως, την στιγμή, που η κατασκευή προχωράει, με πολλά τεχνικά προβλήματα, να μεμψιμοιρούμε, να φανταζόμαστε εχθρούς εκεί που δεν υπάρχουν και να κάνουμε απαξιωτικά σχόλια για την συνολική δουλειά συναδέλφων. Σε αντιπαραβολή με αυτά που λες, πολλοί συνάδελφοι πρώην συμφοιτητές, μας συνεχάρησαν, νοιώθοντας περηφάνια, σαν να είχαν εκπονήσει αυτοί την μελέτη. Αυτή η γενιά λοιπόν, που δεν είχε τις ευκαιρίες που είχαν οι παλιότερες, δεν αξίζει ένα όνειρο; Μήπως η άποψη (που αναφέρεις στο τέλος) ότι, «το κυριότερο είναι τελικά το αίσθημα απαξίωσης και ψυχικής καταπόνησης των μελετητών που βλέπουν να αγνοούνται και να κατασπαράσσεται η δημιουργία τους, που συχνά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και συνέχεια της ψυχικής και σωματικής τους υπόστασης», έχει διπλή ανάγνωση και μπορεί να αφορά και την δική μας δουλειά.
Τέλος πάντων,
Εύχομαι από όλα αυτά να βγούμε σοφότεροι
Διονύσης Βασιλόπουλος
4.
Αμέσως μετά την δημοσίευση του ανωτέρω κειμένου ο Διονύσης Βασιλόπουλος επανέρχεται με νέο κείμενο "για την αποκατάσταση της αλήθειας":
Κε Τριανταφύλλου,
Ευχαριστώ για την ανάρτηση στο blog, της άποψης μου, όμως στον πρόλογο σας αναφέρονται ανακρίβειες.
Πρός αποκατάσταση της αλήθειας και της ακρίβειας των λεχθέντων, είμαι εκπρόσωπος και διαχειριστής του γραφείου μελετών «Δ.ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ε.Ε.». Η συνεργασία μεταξύ του γραφείου μελετών «Δ.ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ε.Ε.» και του γραφείου μελετών «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ – Π.ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ – Χ.ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ», όσον αφορά την μελέτη της Εθνικής Πινακοθήκης, είναι ισότιμη & συνυπεύθυνη συνεργασία μεταξύ 2 γραφείων μελετών, και όχι μεταξύ ενός συνεργάτη Αρχιτέκτονα και ενός γραφείου μελετών. Στους Αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, που παρουσιάστηκαν στην διάλεξη, (και όπου αναφέρθηκε το όνομα μου), η σχέση ήταν μεταξύ 3 διαγωνιζόμενων αρχιτεκτόνων – φυσικών προσώπων με ισότιμη σχέση. Όλα αυτά αναφέρθηκαν με ακρίβεια από τους συναδέλφους και εμφανίστηκαν στις παρουσιαζόμενες διαφάνειες..
Η Σχολαστική παρακολούθηση της διάλεξης εκ μέρους σας (π.χ. μεταφέρονται με ακρίβεια από εσάς τα λεχθέντα από τον κο .Ι.Κίζη και τον κο Δ.Αντωνακάκη) και η διαφημιζόμενη και επιζητούμενη εκ μέρους σας επαγγελματική δεοντολογία, κανονικά δεν θα επέτρεπε τέτοια λάθη, εκτός αν αφορά μόνο συγκεκριμένα άτομα..
Μετά τιμής
5.
Από το γραφείο «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ – Π.ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ – Χ.ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ», ζήτησα και έλαβα για την καλύτερη ενημέρωση των αναγνωστών κάποια σχέδια από την τελική αρχιτεκτονική μελέτη τους για την Εθνική Πινακοθήκη καθώς και σχέδια από την προμελέτη Μυλωνά – Φατούρου, τα οποία παραθέτω στην συνέχεια. Τα σχέδια αυτά μπορέιτε να τα δείτε σε μεγένθυση κάνοντας ΚΛΙΚ στην εικόνα.
5.1
Αρχιτεκτονική Προμελέτη Μυλωνά – Φατούρου
Τελική μελέτη «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ – Π.ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ – Χ.ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ» *
Αμέσως μετά την δημοσίευση των ανωτέρω φωτογραφιών, ο Διονύσης Βασιλόπουλος την Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου 2016 επανέρχεται με νέο email "για την αποκατάσταση της αλήθειας":
Κε Τριανταφύλλου,
Παρότι στο χθεσινό μου e-mail, ήμουνα σαφής, φαίνεται δεν έγινα αντιληπτός. Για να γίνω λοιπόν σαφέστερος, σας υπενθυμίζω και σας παρακαλώ, πως όταν δείχνετε εικόνες, σχέδια ή αναφέρεστε στην ΝΕΑ ΜΕΛΕΤΗ της ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ, θα αναφέρετε και τον τίτλο του γραφείου μου. Δηλαδή θα αναφέρεστε σε μελέτη των γραφείων μελετών «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΕ – Π.ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ – Χ.ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ» και «Δ.ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ε.Ε.». Ελπίζω να έγινα τώρα αντιληπτός.
Διον. Βασιλόπουλος
Κοσμάς και Φάνης Απατάγγελος
![ΒΑΣΙΛΗ ΚΟΛΩΝΑ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ:ΣΜΥΡΝΗ [1870-1922]_ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ_Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ](https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgHgSSCXK9h4urfqGseAj3V05vapqxF80NIYQ_kIqsPNA79EkmvrAH9Gbb358ijSm8dmYc8746RreA8gIMTTgsk99NAJbhBcO3I5NWaAouGxgL4fyyXN45BNFXLWUEipn4Y8Pj8ns0vTVhdfqwd9pFmcPcX7yeop1H37VpB_PHdD5sQkMzNNpH0HPFvjwI=s220)
